Birleşmiş Milletler Beratının uluslararası işbirliğiyle ilgili 9. bölüm 57. maddesi uyarınca kurulmuş "Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı"nın (United Nations Edurational, Scientific and Cultural Organisation) kısaltılmış ismi. 14 Aralık 1946’da kurulmuştur. Teşkilat çalışmaları hakkında BM’ye rapor verir ve buradan teknik yardım görür. Ancak kendi organları, bütçesi ve diğer statüleri bakımından tamamen bağımsızdır. Bütün BM üyeleri devletler aynı zamanda UNESCO’nun da üyesi olabilirler
Teşkilat, yapı olarak BM’ye paralellik gösterir. Bir Genel Kurul, bir İcra Kurulu ve bir de Genel Sekreterlik bulunur. Her üye devlet, Genel Kurula beş delege yollar. Genel Kurul her iki senede bir takip edilecek siyaseti ve gelecek iki yıllık bütçeyi görüşmek üzere toplanır. Genel Müdür, İcra Kurulunu tayin eder, üye devletlere tavsiyelerde bulunur. İcra Kurulu senede üç-dört defa bir araya gelerek Genel Kurulda alınan kararların icrasını takip eder. İcra Kurulunun üyeleri Genel Kurul üyeleri arasından seçilir. UNESCO Genel Müdürü, Genel Sekreterliğin de başıdır. UNESCO’nun devamlı merkezi Fransa’nın başşehri Paris’tir.
UNESCO üyesi devletler kendi ülkelerinde devlet bünyesi dışında çalışan milli komisyonlar kurarlar. Bu komisyonlar UNESCO gayelerine uygun çalışmaların yapılması için hükumetle işbirliği yaparlar ve bu çalışmaların icrasını takip ederler.
UNESCO’nun gayesi; BM Anayasasında zikredildiği gibi, "adalete, ırk, cins, dil ve din ayrımı yapmaksızın herkes için insan hakları ve temel hürriyetlere cihanşümul saygıyı sağlamak, bunun için
eğitim, bilim ve kültür yoluyla devletler arasındaki işbirliğini geliştirmek ve bu yoldan barışın ve güvenliğin korunmasına katkıda bulunmaktır." Teşkilat Anayasasında açık bir şekilde belirtildiği gibi UNESCO’nun zor kullanarak değil üye devletlerin kendi istekleri doğrultusunda faaliyette bulunması icab etmektedir.
UNESCO’nun Faaliyetleri
Eğitim: Dünyada okul çağında olan çocukların yarısından fazlası tesis yetersizliği ve öğretmen azlığı dolayısıyla eğitimlerini yapamamaktadır. UNESCO’nun bu alandaki ilk çalışması, Latin Amerika ilk öğretimi için daha çok öğretmen yetiştirme ve öğrencilerin okul haricinde karşı karşıya geldikleri problemleri çözmeye yönelik olmuştur. Başarılı olan bu çalışmanın benzerleri daha sonra Asya ve Afrika’da da tatbik edilerek müspet neticeler alınmıştır. Bunların en büyüklerinden olan "Karaçi Planı" 18 devlet tarafından mali yönden desteklenmiş ve 200.000 Pakistanlı çocuğun mecburi eğitimi 1980’de tamamlanmıştır. Eğitimsiz yetişkinlerin sayısının okula gitmeyen çocuklardan çok fazla olması UNESCO’nun bu alana da eğilmesini mecburi kılmıştır. Teşkilat her sene çeşitli devletlerdeki yetişkinlere "temel eğitim" kursları vermektedir. UNESCO’ya bağlı "Education Clearing House" Paris’te çalışmakta, ilgili konularda malumat toplamakta,eğitim istatistikleri yapmakta, burs dağıtmakta ve üç senelik yayın organı "World Survey of Education"ı çıkarmaktadır.
Tabii ilimler: UNESCO’nun bu alandaki en mühim vazifesi araştırmalarda milletlerarası işbirliğini tesis etmektir. "Kurak Bölgeler "programı 1957’de teşkilatın en büyük projelerinden biri haline gelmiş, kurak ve yarı kurak arazilerin tarım alanları haline getirilmesinde çok faydalı bir rol oynamıştır. Bu kuruluşun diğer bir mühim çalışması da Avrupa Nükleer Araştırma Konsülü’ne (CERN) nükleer enerjinin barışçı maksatlarla kullanılmasında yardımcı olmaktır. Teşkilat aynı zamanda gelişmiş-az gelişmiş bölgeler arasındaki bilgi alışverişine yardımcı olur.
Sosyal ilimler: Teşkilat sosyal ilimler alanında daha çok milletler arasında anlaşmazlıklara yol açan belli problemlerin çözülmesiyle meşgul olur. Hızlı sanayileşme ve gelişmenin meydana getirdiği sosyal problemler de mühim bir yer işgal etmektedir. UNESCO, aynı zamanda BM’nin arzusu üzerine ırklar üzerinde biraraştırma yapmış ve ilmi olarak hiçbir ırkın tabii bakımdan, yani yaradılış olarak diğerinden üstün olmadığına karar vermiştir.
Kültürel faaliyetler: UNESCO günümüzde milletlerarası sanatçılar ve bilginlerin kurdukları teşkilatları destekleyerek, ilmin ve değişik kültürlerin yayılmasına, ihtiyacı olanlara ulaştırılmasında mühim bir vazife görmektedir. Bu alandaki en mühim çalışmalar doğu-batı kültür değerlerinin incelenmesi konusu üzerinde yapılmıştır. Ancak çapı çok büyük olan bu araştırmalardan bir netice alınamamıştır. Teşkilatın aynı zamanda Milletlerarası Yayın Hakkı Antlaşması ve savaş zamanında kültürel eserlerin korunması konulu çalışmaları mevcuttur.
Kitle haberleşmesi: UNESCO bu alanda da ihtiyacı olan devletlerin, bu konuda imkanı olan devletlerden kitap, film vb. gibi malzemeleri ucuz almasını sağlayarak mühim bir vazife görmektedir. Teşkilat savaşlarda, sınırların belirlenmesinde arzu etmediği tarafta kalan şahısların yerinin değiştirilmesine de yardımcı olmaktadır.
Kaynak: http://unesco.nedir.