doğum adı: aleksandra lisowska.
- avrupa'da tanındığı ad: roxelana.
osmanlı padişahı i. süleyman'ın eşi ve sonraki padişah ii. selim'in annesidir.
bir osmanlı padişahıyla nikâhla evlenmiş ilk kadın olma ayrıcalığını taşır.
16. yüzyıl kaynaklarına göre kızlık ismi bilinmiyordu. ama daha sonraki kayıtlara göre mesela 19. yüzyılın ukrayna'daki ilk kayıtlarına göre anastasia (kısaca nastia) polonyalıların geleneğinde, aleksandra lisowska olarak bilinir. genelde hürrem sultan ya da hürrem balsaq sultan olarak bilinirdi; avrupa dillerinde roxolena, roxolana, roxelane, rossa, ruziac, türkçe'de hürrem (farsça kökenli khurram), neşeli olan kişi ve arapçada karima (soylu olan kişi) anlamına gelir. roxelana, onun gerçek ismi olmayabilir ama takma adı onun ukraynalı soyuna ait olan (günümüze ait yaygın isim ruslana) ve doğu slav ismi olan, roxolany ya da roxelany, şimdiki ukrayna halkında 15. yüzyıldan sonra kullanılıyordu.
hürrem sultan, sarayda özel bir eğitim gördü. güzelliği, zekası ve becerisi ile padişahın dikkatini çekmeyi bildi. harem kadınları ve saray ileri gelenleri arasında da kendine yer edindi. hürrem sultan saraya geldiğinde kanuni'nin manisa valisi iken evlendiği ve ilk eşi olan mahidevran sultan'dan mustafa isimli bir oğlu vardı. mustafa zamanla çok sevilen bir şehzade haline geldi. mustafa'nın kanuni'den sonra padişah olmasına kesin gözüyle bakılıyordu. bu da mahidevran sultan'ın valide sultan olacağı anlamına geliyordu. oysa hürrem sultan her bakımdan mahidevran sultan'ın önüne geçti.
hürrem sultan, kanuni sultan süleyman'a bir kız, dört oğlan çocuğu doğurdu. en büyük oğlu mehmet şehzade tahta çıkamadan öldürüldü. ikinci oğlu selim tahta çıktı. diğer çocukları da beyazıt ve cihangir şehzadelerdir. kızı mihrimah sultan'ı vezir-i azam rüstem paşa ile evlendirerek vezir-i azam'la bir ittifak oluşturdu. kanuni, yeniçeriler tarafından çok sevilen oğlu mustafa'yı kendisini tahttan indirmeyi planladığı inancıyla öldürttü. hürrem sultan'ın kanuni'yi bu kararda etkilediği inancı yaygındır. şehzade mustafa'nın öldürülmesinden sonra mahidevran sultan iyice gözden düştü. yaşamının büyük bir bölümünü fakir olarak oğlunun mezarının bulunduğu bursa'da geçirdi. ancak hürrem sultan'ın ölümünden sonra hürrem sultan'ın oğlu padişah ii. selim mahidevran sultan'a maaş bağlattı ve oğlu mustafa'nın türbesini yaptırttı.
devlet yönetiminde etkili olan hürrem sultan, iran savaşını destekledi. ruslar ve lehlerle barış içinde yaşanılmasını sağladı. bu dönemde ruslar kazan ve astrahan hanlıklarına hakim olup doğuya doğru yayılmaya başladılar.
hürrem sultan 18 nisan 1558 tarihinde eşi kanuni sultan süleyman'dan 8 sene önce 52 yaşındayken öldü. oğlu ii. selim'in tahta çıkışını göremedi. süleymaniye camisi külliyesi içinde kendisi için yaptırılan türbeye gömüldü. türbenin iç duvarları bir cennet bahçesini tasvir eden iznik çinileriyle kaplıdır.
hürrem sultan istanbul'da günümüzde onun adıyla anılan haseki semtinde, mimar sinan'a haseki külliyesini yaptırmıştır. 1538-1550 yılları arasında inşaatı tamamlanan külliyenin içinde bir hamam, medrese ve hastane bulunmaktadır. günümüzde t.c. sağlık bakanlığı haseki eğitim ve araştırma hastanesi olarak tanınan bu hastane türkiye'de kesintisiz hizmet vermekte olan en eski hastane olma özelliğini taşır.
hürrem sultan ayrıca ayasofya camii civarında yardıma muhtaç ve fakirlerin karnını doyurmak için bir mutfak yaptırtmıştır.
hürrem sultan avrupa'da, modern türkiye'de ve batıda birçok resim, müzik ve bale gibi tarihi çalışmalara konu olmuştur. mesela joseph haydn'in 63. senfonisini örnek verebiliriz. eserler ukraynalılar tarafından yazılmıştır ama genelde ingilizce, almanca ve fransızcadır.
hürrem sultan'ın doğduğu yer olduğuna inanılan ukrayna'nın rohatyn kentinde bir hürrem sultan anıtı bulunmaktadır. 2007 yılında, ukrayna'daki bir liman kenti olan mariupol'daki tatarlar hürrem sultan'ın onuruna bir müze açmıştır. *
bir osmanlı padişahıyla nikahla evlenmiş tek kadın olarak bilinir.
leh asıllı yahudi bir ailede doğan hürrem sultan'ın asıl adı roxelanne'dı (anastasiya lisowska). güzelliği nedeniyle küçük yaşta 1520 tarihinde bugünkü ukrayna sınırları içinde bulunan rohatyn şehrinden kaçırılmıştır. (bölge 1184-1939 yılları arasında polonya kırallığı sınırları içersinde bulunuyordu.
daha sonra kırım hanı tarafından osmanlı sarayına sunulan hürrem sultan, sarayda özel bir eğitim gördü. dişiliği, zekası ve becerisi ile padişahın dikkatini çekmeyi bildi. harem kadınları ve saray ileri gelenleri arasında da kendine yer edindi.
hürrem sultan saraya geldiğinde kanuni'nin cariyelerinden biri olan mahidevran sultan'dan mustafa isimli bir oğlu vardı. mustafa zamanla çok sevilen bir şehzade haline geldi. mustafa'nın kanuni'den sonra padişah olmasına kesin gözüyle bakılıyordu. bu da mahidevran sultan'ın valide sultan olacağı anlamına geliyordu. oysa hürrem sultan her bakımdan mahidevran sultan'ın önüne geçti ve kanuni'nin güven ve sevgisini kazanarak onun nikahlı eşi oldu.
bazı kaynaklar çeşitli entrikalar uygulayarak 16. yüzyıl osmanlı tarihini olumsuz yönde etkilediği iddia ederler. kızı mihrimah sultan'ı vezir-i azam rüstem paşa ile evlendirerek vezir-i azam'la bir ittifak oluşturdu. kanuni, yeniçeriler tarafından çok sevilen oğlu mustafa'yı kendisini tahttan indirmeyi planladığı inancıyla öldürttü. hürrem sultan'ın kanuni'yi bu kararda etkilediği inancı yaygındır. şehzade mustafa'nın öldürülmesinden sonra mahidevran sultan iyice gözden düştü. yaşamının büyük bir bölümünü fakir olarak oğlunun mezarının bulunduğu bursa'da geçirdi. ancak hürrem sultan'ın ölmesinden sonra hürrem sultan'ın oğlu padişah ii. selim mahidevran sultan'a maaş bağlattı ve oğlu mustafa'nın türbesini yaptırttı.
devlet yönetiminde etkili olan hürrem sultan, iran savaşını destekledi. ruslar ve lehlerle barış içinde yaşanılmasını sağladı. bu dönemde ruslar kazan ve astrahan hanlıklarına hakim olup doğuya doğru yayılmaya başladılar. tüm bunlara rağmen, eşi kanuni sultan süleyman'dan önce 52 yaşındayken öldü ve oğlu ii. selim'in tahta çıkışını göremedi.cenazesi istanbul'da süleymaniye camii haziresindeki hürrem sultan türbesi'ne gömüldü.
(19/3/